Opublikowany 16 lutego, 2025 | Kategoria: BEZPIECZEŃSTWO PRACYKategoria: CLEANROOMKategoria: Kwalifikacja Pomieszczeń Czystych

Cleanroom ISO14644 – Przewodnik

Co to jest ISO 14644?

ISO 14644 to międzynarodowy standard, który określa zasady projektowania, budowy, walidacji i eksploatacji pomieszczeń czystych (cleanroom). Pomieszczenia czyste to środowiska, w których kontroluje się poziom cząsteczek powietrza, co jest kluczowe w branżach takich jak farmaceutyka, elektronika, lotnictwo i biotechnologia.

Standard ten pomaga zapewnić, że pomieszczenia czyste spełniają wymagane normy dotyczące czystości i jakości powietrza, określając m.in. klasy czystości powietrza, metody testowania oraz wymagania dotyczące konserwacji. Standard składa się z kilku części, z których Część 1 dotyczy klasyfikacji czystości powietrza, a Część 2 operacyjnych wymagań dotyczących utrzymania standardów pomieszczeń czystych.

Zastępując amerykański standard federalny 209E, ISO 14644 zapewnia bardziej powszechnie akceptowaną ramę, oferując większą elastyczność dla różnych branż. Zmiany wprowadzone w 2015 roku zaktualizowały język i doprecyzowały niektóre kwestie techniczne, zapewniając, że systemy pomieszczeń czystych pozostaną skuteczne w miarę rozwoju technologii i potrzeb regulacyjnych.

Jeśli dopiero zaczynasz przygodę z pomieszczeniami czystymi, film wprowadzający do podstawowych koncepcji to świetny sposób na zrozumienie podstawowych zasad projektowania i eksploatacji. Czy chciałbyś, abym szczegółowo wyjaśnił któryś z aspektów standardu ISO 14644?

Czy norma ISO 14644 obowiązuje w Polsce?

Norma ISO 14644 określa wymagania dotyczące pomieszczeń czystych oraz zasad, które zapewniają kontrolę zanieczyszczeń powietrza i powierzchni do poziomów odpowiednich do wykonywania procesów wrażliwych na zanieczyszczenia.

W 2015 roku Międzynarodowy Komitet Normalizacyjny ISO wprowadził zmiany do normy ISO 14644-1, które dotyczyły klasyfikacji pomieszczeń i stref czystych. Zmiany te zostały zaadoptowane w Polsce na początku 2016 roku w ramach normy PN-EN ISO 14644-1:2016-03.

Zmiany miały na celu m.in. ulepszenie metod oceny czystości powietrza oraz dostosowanie normy do nowych technologii i potrzeb przemysłowych. Wprowadzone modyfikacje miały również na celu dokładniejsze określenie procedur walidacji i testowania pomieszczeń czystych, co pomaga lepiej dostosować standardy do zmieniających się wymagań.

Kluczowe zmiany w ISO 14644-1:2015

Kluczowe zmiany w ISO 14644-1:2015 koncentrują się głównie na poprawie metod pobierania próbek cząsteczek oraz całego procesu klasyfikacji czystości powietrza w pomieszczeniach czystych i kontrolowanych środowiskach. Oto główne zmiany:

  1. Poprawione metody pobierania próbek cząsteczek:

    • W poprzedniej wersji standardu stosowano podejście ad-hoc do określania liczby i lokalizacji punktów pobierania próbek.
    • W nowej wersji normy z 2015 roku wprowadzono dokładniejsze i bardziej spójne metody pobierania próbek, co zwiększa pewność wyników dotyczących wydajności pomieszczeń czystych.
    • Takie podejście zapewnia bardziej precyzyjne i statystycznie wiarygodne wyniki pomiarów cząsteczek.

  2. Eliminacja obliczeń UCL (Upper Confidence Limit):

    • W poprzedniej wersji standardu wymagano obliczenia górnego limitu ufności (UCL) dla pomieszczeń czystych, w których przeprowadzano pomiar przy 2 do 9 punktach prób.
    • W ISO 14644-1:2015 ta wymaganie zostało usunięte, pod warunkiem, że wszystkie punkty pomiarowe spełniają wymagania klasy lub kategorii. Zmiana ta upraszcza proces i eliminuje potrzebę dodatkowych obliczeń.

  3. Zmiana metody klasyfikacji:

    • System klasyfikacji przeszedł z opartego na „wzorze” na system oparty na „tabeli” do określania czystości powietrza.
    • Nadal stosuje się wzór do obliczeń dla pośrednich rozmiarów cząsteczek, ale główna klasyfikacja opiera się teraz na prostszej i bardziej przejrzystej tabeli.

 

Jakie są implikacje dla operatorów pomieszczeń czystych zgodnych z EU GMP?

Kluczowe zmiany w ISO 14644-1:2015 mają istotne znaczenie dla operatorów pomieszczeń czystych GMP (Dobre Praktyki Wytwarzania), szczególnie w przemyśle farmaceutycznym, ponieważ wpływają zarówno na klasyfikację, jak i monitorowanie pomieszczeń czystych. Oto krótki przegląd, jak te zmiany wpływają na operatorów pomieszczeń czystych GMP w UE, szczególnie w kontekście Załącznika 1 (Produkcja sterylnych produktów leczniczych) i typowego środowiska farmaceutycznego:

Kluczowe zmiany i ich implikacje:

  1. Zmiana metody obliczania punktów pobierania próbek do klasyfikacji lub rekwalifikacji:

    • Nowa wersja ISO 14644-1:2015 wprowadza zmiany w sposobie obliczania liczby punktów pobierania próbek do klasyfikacji lub rekwalifikacji pomieszczenia czystego. Operatorzy będą musieli dostosować swoje procedury klasyfikacji pomieszczeń czystych do większej liczby punktów pobierania próbek.
    • Zmiana ta wpłynie na to, jak operatorzy pomieszczeń czystych GMP aktualizują swoje procedury operacyjne (SOP) dotyczące klasyfikacji lub rekwalifikacji, aby uwzględnić te bardziej rygorystyczne wymagania.

  2. Eliminacja obliczeń górnego limitu ufności (UCL) na poziomie 95%:

    • W poprzedniej wersji ISO 14644 wymagano obliczeń UCL dla pomieszczeń czystych z 2 do 9 punktami pomiarowymi. Wersja 2015 usuwa ten wymóg, upraszczając proces klasyfikacji.
    • Jednak operatorzy pomieszczeń czystych muszą upewnić się, że wszystkie punkty pomiarowe spełniają wymagania dotyczące klasy lub kategorii. Jeśli nowa klasyfikacja wpłynie na klasę lub kategorię pomieszczenia czystego, może być konieczne przeprowadzenie oceny ryzyka w celu oceny potencjalnego wpływu na jakość produktu.

  3. Odwołanie do ISO 21501-4 dla liczników cząsteczek:

    • Zaktualizowana norma odwołuje się do ISO 21501-4 w normatywnym Załączniku A, który określa wymagania dotyczące liczników cząsteczek powietrza używanych w pomieszczeniach czystych.
    • Użytkownicy pomieszczeń czystych GMP będą musieli upewnić się, że ich liczniki cząsteczek spełniają te wymagania, w tym te używane w systemach ciągłego monitorowania.

  4. Usunięcie maksymalnej dopuszczalnej koncentracji cząsteczek ≥5 mikronów dla ISO Class 5:

    • Nowa wersja usuwa specyficzny limit ≥5,0µm cząsteczek dla ISO Class 5 z tabeli klas czystości. ISO Class 5 przy 5 mikronach jest równoważne z GMP Grade B w spoczynku. Zmiana ta może wpłynąć na interpretację klasyfikacji pomieszczeń czystych i może wymagać dostosowania istniejącego monitorowania wydajności pomieszczeń czystych.

Praktyczne kroki dla operatorów pomieszczeń czystych GMP:

  • Aktualizacja SOP i protokołów kwalifikacji: Wszystkie SOP oraz protokoły kwalifikacji związane z funkcjonowaniem pomieszczeń czystych, systemami HVAC i klasyfikacją/rekwalifikacją muszą zostać zaktualizowane, aby były zgodne z nowymi wymaganiami ISO 14644-1:2015.

  • Ocena ryzyka dla potencjalnego wpływu na jakość produktu: Jeśli zaktualizowana klasyfikacja lub rekwalifikacja zmienia klasę lub kategorię pomieszczenia czystego, należy przeprowadzić retrospektywną ocenę ryzyka, aby ocenić jej potencjalny wpływ na jakość produktu. Jeśli to konieczne, może być konieczna modyfikacja pomieszczenia czystego lub systemów wentylacji, aby przywrócić wymagane parametry klasy lub kategorii.

  • Zapewnienie zgodności z ISO 21501-4: Użytkownicy pomieszczeń czystych GMP muszą upewnić się, że ich liczniki cząsteczek, w tym te używane w systemach ciągłego monitorowania, są zgodne z wymaganiami określonymi w ISO 21501-4.

  • Ponowne ocenienie procedur klasyfikacji: Operatorzy powinni przejrzeć swoje procedury klasyfikacji pomieszczeń czystych, aby uwzględnić większą liczbę punktów pobierania próbek, które są teraz wymagane przez zaktualizowaną normę. Może to wiązać się z modyfikacją praktyk monitorowania i pobierania próbek, aby dostosować się do nowych poprawionych metod statystycznych.

Podsumowując, te zmiany w ISO 14644-1:2015 będą wymagały od wszystkich operatorów pomieszczeń czystych GMP wprowadzenia zmian w procedurach klasyfikacji, rekwalifikacji i monitorowania pomieszczeń czystych, aby zapewnić zgodność z zaktualizowanymi standardami.

W klasach ISO 1, 2, 3 i ISO 5 zmieniono średnicę cząsteczek, która może być brana jako punkt odniesienia. Najistotniejszą zmianą, którą przynosi to dla przemysłu, jest fakt, że limit 29 cząsteczek dla 5 mikronów już nie obowiązuje.

Zastosowanie i niepewność cząsteczek ≥5,0 µm w środowiskach klasy A i B w zakresie klasyfikacji i monitorowania do ISO 5.

Usunięcie obliczeń górnego limitu ufności (UCL) na poziomie 95%.

Zwiększenie liczby punktów pobierania próbek dla większości pomieszczeń czystych.

Na podstawie zaktualizowanej tabeli klasyfikacji klas ISO w ISO 14644-1:2015, tabela Maksymalnej Dopuszczalnej Ilości Cząsteczek załącznika 1 GMP teraz wychodzi poza system klasyfikacji ISO i w związku z tym nie powinna być już stosowana do formalnej klasyfikacji.

Opis makro-cząsteczek

Norma ISO 14644-1:2015 opisuje każdą cząsteczkę o średnicy równej lub większej niż 5,0 µm jako makro-cząsteczkę. W przypadku, gdy agencja regulacyjna wymaga uwzględnienia tych cząsteczek, ich liczenie i pomiar średnicy wyrażany jest za pomocą oznacznika M w formacie:

ISO M (a; b); c

Gdzie:

A. to maksymalna dopuszczalna koncentracja makro-cząsteczek (wyrażona w cząsteczkach/m³),
B. to średnica równoważna makro-cząsteczek,
C. to określona metoda pomiaru (zwykle Liczący Czujnik Cząsteczek Powietrza Rozpraszających Światło (LSAPC)).

Na przykład, koncentracja dla klasy Grade A w spoczynku wynosząca 20 cząsteczek/m³ przy ≥5,0µm byłaby wyrażona jako:
ISO M (20; ≥5.0 µm); LSAPC

Nowy oznacznik M będzie używany do określenia Grade A i Grade B w Załączniku 1 GMP, a za pomocą istniejącego oznaczenia ISO 14644-1 klasy czystości powietrza (wyrażonego jako numer klasy ISO; stan obłożenia; rozważana średnica cząsteczek).

Przykłady dla różnych klas:

  • Grade A

    • ISO 5; w spoczynku, operacyjny; ≥0,5µm
    • **ISO M (20; ≥5.0µm); w spoczynku, operacyjny; LSAPC

  • Grade B

    • ISO 5; w spoczynku; ≥0,5µm
    • **ISO M (29; ≥5.0µm); w spoczynku; LSAPC
    • ISO 7; operacyjny; ≥0,5µm, ≥5,0µm

Ta zmiana dotyczy przemysłu farmaceutycznego zgodnie z Załącznikiem 1 GMP, ale nie stanowi powodu do niepokoju. Po pierwsze, średnice cząsteczek 0,5 i 1 mikrona przy przygotowywaniu raportów, które są zgodne z ISO 14644-1, będą używane dla ISO Class 5.

Kluczowe zmiany można podsumować następująco:

  1. Zmiana tytułu ISO 14644-1: Tytuł normy zmienił się z „Klasyfikacja czystości powietrza” na „Klasyfikacja czystości powietrza na podstawie stężenia cząsteczek”.

  2. Zmiana obliczania liczby punktów pobierania próbek: Liczba punktów pomiarowych w danym obszarze nie jest już obliczana na podstawie wzoru pierwiastka kwadratowego z powierzchni, lecz jest teraz określana na podstawie tabeli A1 (patrz Załącznik A).

  3. Zmiana metody obliczania koncentracji cząsteczek (Cn): Formuła do obliczania koncentracji cząsteczek (Cn) w danej klasie nie jest już stosowana, a wartość jest teraz bezpośrednio pobierana z tabeli.

  4. Usunięcie cząsteczek 5 μm w klasie ISO 5 z tabeli limitów: Cząsteczki o średnicy 5 μm zostały usunięte z tabeli limitów dla klasy ISO 5.

  5. Brak potrzeby obliczeń UCL: Obliczenie górnego limitu ufności (UCL) nie jest już wymagane. Nie ma potrzeby obserwowania wszystkich punktów pomiarowych w pomieszczeniu. Każdy punkt pomiarowy jest traktowany indywidualnie i musi spełniać wartość limitu.

  6. Długość węża w liczniku cząsteczek: Długość węża używanego w liczniku cząsteczek powinna wynosić mniej niż 1 metr.

  7. Brak zmian w numerze klasyfikacyjnym, objętości próbki powietrza, czasie pomiaru i kryterium odrzucenia: Numer klasyfikacyjny, objętość próbki powietrza, czas pomiaru oraz kryterium odrzucenia nie zostały zmienione i pozostają takie same jak w wersji ISO 14644-1:1999.

Co oznacza niedawna aktualizacja ISO 14644-1:2015 dla liczników cząsteczek?

Wymagania wydajnościowe dla liczników cząsteczek zostały określone w dokumencie ISO 14644-3, który został opublikowany po raz pierwszy w 2005 roku i jest zgodny z ISO 21501-4.

  • ISO 21501-4: Norma ta dotyczy określania rozkładu wielkości cząsteczek przy użyciu metod interakcji światła z pojedynczymi cząsteczkami, szczególnie dla liczników cząsteczek powietrza rozpraszających światło w pomieszczeniach czystych.

W ramach niedawnej aktualizacji normy ISO 14644-1:2015, dodano nowe kryteria wydajności dla liczników cząsteczek, zgodne z wymaganiami określonymi w ISO 14644-3. Celem tych zmian jest zwiększenie pewności co do jakości środowiska pomieszczeń czystych oraz ustalenie jednolitej metody kalibracji liczników cząsteczek.

Kluczowe informacje dla liczników cząsteczek:

  1. Precyzja w pomieszczeniach czystych: Wiele liczników cząsteczek dostępnych na rynku jest zaprojektowanych do pracy w środowiskach o niskim stężeniu cząsteczek, ale niektóre mogą dawać niedokładne wyniki w bardziej wrażliwych środowiskach, takich jak pomieszczenia czyste klasy farmaceutycznej. Liczniki cząsteczek opracowane dla mniej krytycznych zastosowań przemysłowych mogą nie spełniać rygorystycznych wymagań określonych w ISO 21501-4 i ISO 14644-3.

  2. Wymagania dotyczące kalibracji:

    • Usługa kalibracji powinna opierać się na ISO 21501-4. Zgodnie z tą normą, częstotliwość i metoda kalibracji powinny być zgodne z obecnie przyjętymi praktykami określonymi w ISO 21501-4.
    • W przypadku liczników cząsteczek, które nie spełniają wszystkich wymagań testów w ISO 21501-4, należy udokumentować decyzję o ich użyciu w raporcie testowym, aby zapewnić przejrzystość i wiarygodność pomiarów.

Podsumowując, aktualizacja normy podkreśla znaczenie stosowania skalibrowanych liczników cząsteczek wysokiej jakości w środowiskach pomieszczeń czystych, szczególnie w krytycznych branżach, takich jak przemysł farmaceutyczny, aby zapewnić dokładne pomiary i zgodność z ustanowionymi normami dotyczącymi pomieszczeń czystych.

Oto przykład tabeli oparty na Formule A1 zawartej w normie ISO 14644-1:2015, która wskazuje, jak liczba punktów pobierania próbek odnosi się do powierzchni pomieszczenia czystego (m²):

Tabela punktów pobierania próbek w zależności od powierzchni (m²) – Formuła A1 (ISO 14644-1:2015)

Powierzchnia (m²) Liczba punktów pobierania próbek (lokacji)
 2 m² 1
 4 m² 2
 6 m² 3
 8 m² 4
 10 m² 5
 24 m² 6
 28 m² 7
 32 m² 8
 36 m² 9
 52 m² 10
 56 m² 11
 64 m² 12
 68 m² 13
 72 m² 14
 76 m² 15
 104 m² 16

Jak działa formuła:

  • Formuła A1 jest używana do określenia liczby punktów pobierania próbek w zależności od powierzchni pomieszczenia czystego.
  • Dla pomieszczeń czystych o powierzchni 10 m² lub mniejszej wymagany jest tylko 1 punkt pobierania próbek.
  • Wraz ze wzrostem powierzchni, liczba punktów pobierania próbek również rośnie. Tabela powyżej pokazuje, jak to działa w przypadku różnych zakresów powierzchni.
  • Dla pomieszczeń czystych większych niż 200 m², wymagany jest dodatkowy punkt pobierania próbek na każde dodatkowe 100 m² powierzchni pomieszczenia czystego.

Dodatkowe uwagi:

  • Tabela ta służy do zapewnienia, że pobieranie próbek jest reprezentatywne dla całej powierzchni pomieszczenia czystego, co umożliwia dokładniejszą klasyfikację stężenia cząsteczek.
  • Punkty pobierania próbek powinny być rozmieszczone równomiernie w całym pomieszczeniu czystym, aby uzyskać dokładny wynik pomiaru jakości powietrza we wszystkich częściach pomieszczenia.

Ta metoda obliczania punktów pobierania próbek jest kluczowa dla prawidłowej klasyfikacji pomieszczenia czystego zgodnie z normami ISO, zapewniając większą liczbę punktów w większych pomieszczeniach, aby zapewnić dokładność pomiarów cząsteczek.

Załącznik B: Przegląd norm ISO 14644

Seria norm ISO 14644 to kompleksowy zbiór wytycznych dotyczących projektowania, budowy, eksploatacji i monitorowania pomieszczeń czystych. Poniżej znajduje się przegląd kluczowych części serii norm ISO 14644:

  1. ISO 14644-1 – Klasyfikacja czystości powietrza według koncentracji cząsteczek: Ta norma definiuje klasyfikację środowisk pomieszczeń czystych na podstawie koncentracji cząsteczek w powietrzu, określając kryteria klasyfikacji czystości.

  2. ISO 14644-2 – Specyfikacje testowania i monitorowania w celu potwierdzenia utrzymania zgodności z ISO 14644: Określa metody testowania i procesy monitorowania wymagane, aby zapewnić, że pomieszczenia czyste nadal spełniają wymagane standardy czystości.

  3. ISO 14644-3 – Metody testowe: Ta norma dostarcza metod testowania do określania koncentracji cząsteczek i innych parametrów czystości w pomieszczeniu czystym.

  4. ISO 14644-4 – Projektowanie, budowa i uruchomienie: Ta część obejmuje wymagania i wytyczne dotyczące projektowania, budowy i uruchamiania pomieszczeń czystych, aby zapewnić, że spełniają one niezbędne standardy czystości od samego początku.

  5. ISO 14644-5 – Operacje: ISO 14644-5 określa wymagania operacyjne dotyczące utrzymania pomieszczeń czystych, w tym monitorowania, konserwacji i kontroli czynników wpływających na czystość.

  6. ISO 14644-6 – Słownictwo: Ta część zawiera definicje kluczowych terminów i pojęć używanych w całej serii norm ISO 14644.

  7. ISO 14644-7 – Urządzenia separacyjne (czyste komory powietrzne, komory do pracy w rękawicach, izolatory i mini-środowiska): Norma ta zawiera wytyczne dotyczące klasyfikacji i użytkowania urządzeń oddzielających czyste środowiska powietrzne, takich jak komory do pracy w rękawicach czy izolatory.

  8. ISO 14644-8 – Klasyfikacja czystości powietrza według koncentracji chemicznej (ACC): Ta norma określa klasyfikację czystości powietrza na podstawie koncentracji cząsteczek chemicznych, a nie cząsteczek fizycznych.

  9. ISO 14644-9 – Klasyfikacja czystości powierzchni według koncentracji cząsteczek: ISO 14644-9 dostarcza metod klasyfikacji czystości powierzchni w pomieszczeniach czystych na podstawie koncentracji cząsteczek na tych powierzchniach.

  10. ISO 14644-10 – Klasyfikacja czystości powierzchni według koncentracji chemicznej: Podobnie jak ISO 14644-9, ale koncentruje się na czystości chemicznej powierzchni, a nie na zanieczyszczeniach cząsteczkowych.

  11. ISO 14644-11 – PROJEKT: Jest to projekt normy, którego zawartość i zakres nie zostały jeszcze sfinalizowane.

  12. ISO 14644-12 – PROJEKT – Klasyfikacja czystości powietrza według koncentracji cząsteczek nanoskalowych: Ta projektowana norma koncentruje się na klasyfikacji czystości powietrza w odniesieniu do cząsteczek nanoskalowych.

  13. ISO 14644-13 – Czyszczenie powierzchni w celu osiągnięcia określonych poziomów czystości w odniesieniu do klasyfikacji cząsteczkowej i chemicznej: Określa metody i normy czyszczenia powierzchni, aby zapewnić ich zgodność z określonymi poziomami czystości, zarówno cząsteczkowej, jak i chemicznej.

  14. ISO 14644-14 – Ocena przydatności do użytku sprzętu w zależności od koncentracji cząsteczek w powietrzu: Ta norma dostarcza wytyczne dotyczące oceny przydatności sprzętu używanego w pomieszczeniach czystych, mierząc koncentrację cząsteczek w powietrzu w środowisku, w którym sprzęt jest używany.

Te różne części serii ISO 14644 stanowią kompleksowy zestaw wytycznych, które umożliwiają projektowanie, eksploatację i utrzymanie pomieszczeń czystych, zapewniając, że środowiska te pozostaną w zgodzie z określonymi standardami czystości dla takich branż jak przemysł farmaceutyczny, medyczny oraz produkcja elektroniki.

Nasza Firma zapewnia kompleksowe wsparcie dla procesów pomiarowych w pomieszczeniach czystych.

Zapraszamy do skorzystania z naszych usług.